Wasu Cikin Labarai

“Sinadaran Batir Za Su Dada Samun Tagomashi” – A Cewar Sakamakon Wani Bincike

Ga dukkan alamu, nan da shekaru uku masu zuwa duk wani mai amfani da batir nau’in Lithium-ion Phospate, watau nau’in batiran da muke amfani dasu a wayoyin salularmu da kwamfutocin tafi-da-gidanka (Laptop), da na’urar taskance wutar lantarki (UPS) da sauran makamantansu, zai samu sauki wajen takaitan lokacin caji da kuma karkon rayuwa wajen amfani da shi. Abinda wannan ke nufi shine, nan gaba kana iya caja batirin wayar salularka cikin kasa da minti daya! Ba ma nan aka tsaya ba, batirinka na iya shekaru uku ko sama da haka ba tare da karkonsa ya ragu ba. Wannan shine abinda sakamakon wani bincike da wasu masana kimiyyar lantarki suka gudanar a Cibiyar Fasaha da ke Massachusettes, watau Massachusettes Institute of Technology (MIT) ya tabbatar. Sakamakon binciken, wanda mujallar Nature ta hakaito ranar 12 ga Maris yace masu wannan bincike sun yi tsawon shekaru biyar suna fafatawa kafin gano manyan dalilan da ke jawo saibi wajen cajin batir yayin da aka jona shi da wutar lantarki, duk kuwa da cewa sinadaran lantarkin nau’in Neutrons da ke ciki suna aikinsu yadda ya kamata. Wanda kafin wannan lokaci galibin masanan lantarki na alakanta rashin cajin ire-iren wadannan batira cikin sauri ne da cewa sinadaran da ke ciki ne basu kai-komo cikin gaugawa don tara makamashin lantarkin da batirin ke bukata. Amma a cewar Injiniya Gerbrad Ceder da Byoungwoo Kan, shugabannin tawagar injiniyoyin da suka kaddamar da wannan bincike, wannan ba shine dalilin da ke sa wayar salula ta dauki kusan sa’a guda tana caji ba kafin batirin ya cika, a misali.

Batir nau’in Lithium-ion Phospate dai shine nau’in batiran da wayoyin salula da sauran kayayyakin fasahar zamani masu amfani da batir ke amfani dashi. Har wa yau akwai motocin zamani masu amfani da wannan batiri su ma. Wannan nau’in batir dai ya samu wannan shahara ne sanadiyyar iya taskance makamashin lantarki da yake yi idan an hada shi da wutar lantarki, ya kuma ci gaba da amfani da wanda ya taskance, har sai yayi kasa, sannan a sake caja shi. Wannan ya saba wa batira irin na agogon bango ko na tocila, wadanda da zarar sun yi rauni shikenan, sai dai ka zubar dasu ka sayo wasu. Amma nau’in Lithium-ion Phospate, kana iya shekaru dasu; sai dai kawai ka rika caji idan sun yi kasa, don kara musu kuzari. Matsalar da ke tattare da ire-iren wadannan batira dai a cewan masana fasahar lantarki, shine idan ka jona su da wuta sai sun yi kusan awa guda ko sama da haka, kafin su yi cajin da zai dauke ka kwanaki biyu ko uku kana amfani dasu. Kafin wannan rahoto da aka fitar, galibin masana harkar lantarki na danganta matsalar ne ga yanayin tafiyar sindaran Neutron da ke cikin batirin, wadanda aikinsu ne su rika caja batirin ta hanyar yin tsere a tsakaninsu daga hagu zuwa dama, duk sa’adda ka jona wayar ko batirin kana caji, suna shiga wasu yan ramuka (watau Tunnels) da aka tanada musu. Wannan kai-komo da suke yi shi ke tara makamashin lantarkin da wannan batir ke bukata. Da zarar ya cika, ka jona wa wayar salularka a misali, sai su fara kai-komo daga dama zuwa hagu, duk lokacin da ka kunna wayar. Wannan safa-da-marwa da suke yi, shi zai rika rage yawan makamashin lantarkin da ya taru yayin da suke caja wayar, har sai ya kare. Sannan su canja yanayin tafiya idan ka jona wayar da wutar lantarki don yin caji a karo na gaba. Tsohuwar sakamakon da masana suka fitar a baya ita ce: wadannan sinadarai na Neutron basu tafiya cikin gaugawa don tara makamashin lantarkin da wayar ke bukata ne, shi yasa wayar ke daukar kusan awa guda ko sama da haka kafin cajin ya cika. To amma sakamakon da Injiniya Ceder da abokan bincikensa suka fitar makon jiya ya karyata wannan tsohuwar zato da masana harkar lantarki ke da ita shekaru aru-aru.

Injiniya Ceder yace sun yi nazarin wannan safa-da-marwa da sinadaran Neutron ke yi yayin caji basu samu wata matsala da abinda ya shafi yanayin tafiyarsu ba, sam ko kadan. Suka ce sun lura da wannan tafiya ta hanyar na’urar kwamfuta, inda suka jona batir nau’in Lithium-ion Phospate, suna kallon yadda wadannan sinadaran na Neutron ke tafiya a guje, suna gudanar da aikinsu yadda ya kamata. Wannan, a cewarsu, ba shine matsalar da ke haddasa rashin cajin batir din da wuri ba. Suka ce matsalar da ke haddasa wannan saibi wajen caji ita ce: ba dukkan wadannan sinadaran na Neutron ne ke shigewa cikin wadannan ramuka da aka tanada musu ba a lokaci guda. Galibinsu, musamman wadanda ke sama-sama, suna sulmuya ne a wofi, basu samun damar shiga ramin balle caji yayi sama cikin lokaci. Abinda zai warware wannan matsala kuwa, a cewar wadannan injiniyoyi, shine a sake tsara wasu ramukan (Tunnels) daga sama (watau cikin kogin sinadaran da ke cikin batirin kenan), don baiwa wadannan sinadaran da ke sulmuya a sama damar samun shiga su ma, don kauce wa sulmuyar wofi da suka yi ta fama da shi a baya. Wannan shine kadai abinda zai sa batir ya dauki karancin lokaci wajen caji, kuma bayan haka ma, zai samo rayuwa mai karko da inganci.

Wannan ikirari ba da ka suka yi shi ba. Rahoton da Injiniya Kan da tawagarsu ya fitar a mujallar Nature, yace sun aiwatar da bincike kan batira guda biyu; batir na farko sabo ne, wanda suka kera ta hanyar amfani da sabon tsarin da suka tabbatar a bincikensu, dayan kuma irin wanda kowa ke amfani ne dashi, ma’ana mai dauke da tsohuwar fasaha kenan. Dukkan batiran mizaninsu daya ne, sinadaran da ke cikinsu iri daya ne, kuma dukkansu nau’in Lithium-ion Phospate ne. Da suka jona su da caji, batirin farko mai dauke da sabuwar fasaha ya samu cikakkiyar caji tsakanin dakiku goma zuwa ashirin (10 – 20 Seconds), yayin da dayan batirin mai dauke da tsohuwar fasaha ya dauki tsawon mintuna shida (6 minutes) kafin ya cika. Sun kuma sake tabbatar da cewa lallai wannan batir mai dauke da sabuwar fasaha zai yi karko fiye da wanda ake amfani da shi a yanzu. A karshe suka tabbatar da cewa: “samun damar caji da kuma amfani da batira cikin sauki da gaugawa zai dada samar da damar kera wasu sabbin kayayyakin fasaha ne, wanda hakan ke iya zama sanadiyyar tafiyar da rayuwa cikin sauki da inganci”. Tuni dai hukumar NASA da kuma Hukumar Makamashi na kasar Amurka suka karbi sakamakon wannan bincike da hannu bibbiyu. Kuma har an samu wasu kamfanonin fasaha guda biyu ma da suka karbi lasisin amfani da wannan sabuwar fasaha ta inganta batir nau’in Lithium-ion. Nan da shekaru uku masu zuwa ake sa ran fitar wadannan batira masu dauke da wannan sabuwar fasaha.

“Duniya Na Dada Dusashewa Sanadiyyar Gurbatar Yanayi” – Bincike

Tun wajajen shekarun 1970s zuwa yau, yanayin da duniya ke gudanuwa a ciki sai dada tabarbarewa yake sanadiyyar gurbatar yanayi da ke samun karfin gwiwa daga gurbatattun abubuwa a yanayin iskar da ake shaka ko ake fitarwa, ko hayaki ko kuma kura da ke tudadowa sanadiyyar juye-juyen dan Adam wajen neman abin tasarrufi. Wannan tabbaci ya fito ne daga sakamakon wani bincike da wasu kwararru kan hanyar yanayi da muhalli da ke Jami’ar Tekzas (University of Texas) da Jami’ar Mariland (Maryland University) da ke kasar Amurka. Rahoton, wanda Farfesa Robert Dickinson da ke Jami’ar Texas da wasu kwararru biyu daga Jami’ar Meriland suka fitar a makon da ya gabata, ya tabbatar da cewa an samu raguwar kaifin gani tsakanin mutum biyu da ke hangar juna daga ‘yar madaidaiciyar tazara, sanadiyyar karuwar kura da hayaki mai haddasa dusashewar ido. An kuma gano cewa an samu wannan raguwar kaifin gani ne daga alkaluman bayanai da aka samo daga shekarar 1973 zuwa shekarar 2007 daga cibiyoyin tantance yanayi (watau Metreological Center) guda dubu uku da dari biyu da hamsin da ke warwatse a kasashen duniya.

Masu wannan bincike suka ce manya cikin dalilan da ke haddasa hakan kuwa su ne hayakin da ke fitowa daga motoci masu amfani da man fetur da gas, da kuma hayakin kone-kone na daji da kurmi, da kuma gagarumar gobara ko wutar daji ke yawan tashi a dazukan Amurka da Ostiraliya ko wasu wurare. Bayan haka, daga cikin abubuwan da ke dada sanyan yanayin duniya ke dada dusashewa akwai kurar da ke fita daga hayakin wuta da ke ci a yayin dukkan wata kone-kone. Masu wannan bincike suka taruwar wadannan na gurbata yanayin haske ko annurin da duniya ke dauke dashi, ta yadda hakan ke iya shafar lafiyar ganin dan Adam da rage masa kaifi, tare da haddasa masa cututtuka masu alaka da huhu da dai sauransu. Kwararrun suka wannan yanayi ya fi muni a kasashen da ke gabashi da kudancin Asiya, da nahiyar Amurka da Ostiraliya da kuma nahiyar Amurka. Amma nahiyar Turai da Arewacin Amurka basu samu karuwar wannan yanayi mai muni ba, saboda dokokin hana kone-kone da rage dumamar yanayi da suka assasa kuma suke lura da su.

Wannan rahoto har wa yau ya kara tabbatar da cewa kasashe irinsu Sin da Indiya su suka fi kowa dalilan da ke fitar da wannan mummunar yanayi na kura da hayaki da sinadarai masu kashe kaifin ganin dan Adam, bayan gurbata yanayi da suke yi. Manyan cikin wadannan dalilai su ne yawaitan manyan masana’antun sarrafa kayayyakin abinci da abin hawa da sauran abubuwan more rayuwa, wadanda ke fitar hayaki da kura sanadiyyar kone-konen makamashin da suke amfani dashi a kullum. Bayan nan, su suka fi sauran kasashe yawan ababen hawa masu fitar da hayaki mai gurbata yanayi. Illar hakan, muddin ba duniya bata hada kai wajen rage dalilan da ke janyo dumama da gurbatar yanayi ba, to za a ci gaba da kasancewa cikin hadari mai girma, a cewar wadannan kwararru. Domin yawaitan kan haddasa matsananciyar sanyi mai daskararwa, ko tsananin zafi mai cutarwa ga sararin samaniyan wannan duniya. Sannan, yawan bazuwar wannan hayaki na aikawa wani haske mai kaifi zuwa sararin samaniya wanda ke rage yawan makamashin da ke dauke cikin hasken rana da ke shigowa wannan duniya tamu don amfanar da mu, ko kuma ya hadiye makamashin, ta hanyar hana shi tasiri.

Dumamar Yanayi: Ma’ana, Asali, Musabbabai da Illoli (1)

Gabatarwa

Kamar kowane irin halitta da Allah Madaukakin Sarki ya halitta, wannan tsari da yanayin da wannan duniya tamu ke gadanuwa na canzawa ne iya canjin zamanin da muke ciki; iya gwargwadon jujjuyawar dan Adam wajen nemo hanyar sarrafa wannan muhalli da Allah Ya zaunar dashi a ciki; iya gwargwadon ilimi da wayewarsa; iya girma ko fadin tasirin da zai yi wajen sarrafa wannan muhalli. Har wa yau, wannan tasiri na dan Adam na caccanzawa ne shi ma zamani-zamani. Don haka idan muka dubi bangaren lafiya, za mu ga cewa mutanen da suka yi rayuwa shekaru dari biyu ko sama da haka da suka gabata, basu san wata cuta mai suna kanjamau ba, ko ciwon siga, ko ciwon asma da dai sauransu. Haka kuma ire-iren cututtukar da aka yi fama da su cikin wadancan zamunna ko karnoni da suka gabata, a halin yanzu bamu dasu. Idan muka dubi bangaren sadarwa har wa yau, zamu sake ganin irin wannan bambanci; shekaru dari biyu da suka gabata babu wani fasaha da dan Adam ya kirkira a matsayin abin hawa daga gari zuwa gari, sai dai dabbobi irin dawaki da rakuma da jakuna da sauran makamantansu. Haka hanyoyin da yayi amfani dasu wajen sadar da sakonni a wancan lokaci, a yanzu duk ba a amfani dasu. Idan muka koma kan yanayin isar sakon kuma, shekaru dari ko tamanin da suka gabata, ba ma can nesa ba, ba kowa zai yarda ba idan aka ce masa nan gaba cikin ‘yan dakiku kana iya aika sako daga bangon duniya ta gabas zuwa bangonta da ke yamma, cikin kasa da minti daya! Amma yanzu ba yarda da yiwuwar hakan bane abin mamaki, a a, rashin yarda shine abin mamaki.

Duk dai wannan, a takaice, na nuna mana ne cewa iya nisan zamani, iya girma da nau’in tasirin da dan Adam ke yi a doron wannan kasa. In kuwa haka ne, to dole akwai amfani da yake samu, wanda a bayyane yake; ga motoci, ga jiragen sama, ga gidaje nau’uka dabam-daban, ga nau’ukan abinci nan kala-kala, ga kuma kayayyakin sadarwa da fasaha masu tasiri fiye da tunanin dan Adam wajen samar masa da amfani ta hanyar wayar da shi, da kara masa ilimi da hore masa hanyoyin sarrafa muhallinsa. Haka kuma a daya bangaren, akwai wasu illoli da suka haddasu sanadiyyar wannan juyin zamani da dan Adam ke samu a rayuwarsa. To wasu illoli ne? Akwai illoli da dama; ga karuwar cututtuka, ga matsalolin tattalin arzikin kasa – irin su yawaitan marasa aikin yi, talauci da ire-irensu - ga rashin zaman lafiya ga al’umma, ga rashin sukuni ga daidaikun mutane, ga kuma uwa uba, dumamar yanayi da muhallin da ake rayuwa ciki. Wannan matsala ta dumamar yanayi da a harshen Turanci ake kira Global Warming, na cikin manyan matsalolin da duniyar yau ke fama da su, musamman a kasashen da suke ikirarin ci gaba a fannonin tafiyar da rayuwa. Shin, me ake nufi da “dumamar yanayi”? Yaushe duniya ta fara samun irin wannan matsala da har Turawa ke ganin babu matsala irin ta a yanzu? Me ke haddasa haka? Wasu illoli wannan matsala ta dumamar yanayi ke haddasawa? A karshe, me duniya (ina nufin kasashen Turai da Amerika) ke yi wajen ragewa ko takaita shi? Cikin wannan silsila da muka faro yau, zamu gabatar da amsoshin wadannan tambayoyi iya gwargwadon hali da sani. Hakan na da muhimmanci don samun karuwar ilimi, musamman ganin cewa wannan kalma ta “Dumamar Yanayi” ko Global Warming a harshen Turanci, na cikin kalmomin da kusan a kullum sai an ambace su a kafafen watsa labaru, har kafafen watsa labaru cikin harshen Hausa da ke sauran kasashen duniya. Na kuma tabbata da dama cikinmu bamu taba damuwa da neman bayani kan ma’ana ko abinda wannan kalma ta kunsa ba. To ga budi Allah Ya kawo cikin sauki. Sai a gyara zama don bibiyar wannan shafi sau da kafa. Sai dai kafin mu shiga fagen bayani kan dumamar yanayi, ga wata ‘yar tunatarwa nan.

Tsarin Turawa Wajen Binciken Kimiyya

Yana da kyau a kullum mai karatu ya fahimci tsarin da turawa ke amfani da shi wajen binciken da suke yi musamman na ilimi kan abinda ya shafi kimiyya da fasaha. Wannan zai sa ka fahimci abubuwa da dama; mai yasa suke danganta kaza ga kaza? Me ya sa suke ganin kaza ne ya haddasa kaza ba Allah ba a misali? A takaice, shin duk abinda suka binciko ne daidai ko kuwa? In haka ne, mai yasa wasu lokuta suke fadan wasu abubuwa sabanin yadda Allah Ya fade su ko yadda yake a zahiri ko a Kur’ani? To ga amsa. A karo na farko dai, ‘yan Adam ne irinmu; suna da tawaya da nakasa irin wacce muke da ita, iya gwrgwadon sani ko jahiltar abinda suke tutiyar saninsa. Sannan, kashi casa’in da takwas cikin dari (98%) na masu binciken kimiyya ba musulmi bane. A wasu lokuta ma ba Kiristoci bane su. Galibinsu basu da addini. A inda aka samu Kiristoci ko Musulmi a wasu fannonin, zaka samu addini baya tasiri a rayuwarsu. To me yasa?

An samu wani zamani a kasashen Turai, daidai lokacin da suke kokarin fitowa daga kaidin jahilci a dukkan bangaren rayuwa (watau Dark Ages), inda aka yi ta samun masana a fannonin rayuwa musamman na kimiyya suna ta kirkirar abubuwan mamaki da dama, irin su Galileo, wanda ya kirkiro na’urar hangen nesa da a Turance ake kira Telescope. Ba shi kadai ba, akwai da dama da suka yi zamani daya. Daidai wannan lokaci kuma shugabannin majami’a ne ke da karfi, watau addinin Kirista kenan. Sai aka shiga kama su, ana karkashe su; don me zasu rika binciko abubuwa irin haka? Wannan, a cewar wadannan shugabanni, ya saba wa karantarwar addininsu, kuma fito-na-fito ne da Ubangiji, inji su. Don haka duk wanda aka samu ya kirkiro wani abu mai ban mamaki, sai kawai a kashe shi. Haka dai abubuwa suka ci gaba da faruwa har zuwa lokacin da ruwa ya kare wa kada, lokacin da mulki ya koma hannun ‘yan boko, wanda kuma sun san abubuwan da suka faru a baya. Suna samun shugabanci, sai suka yi juyin juya hali, inda aka tumbuke shugabannin addini daga mulki zuwa majami’ansu. Kuma sakamakon wannan ta’addanci da Malaman majami’a suka yi a baya, wadannan sabbin shugabanni suka sanya dokar raba shugabanci da addini, ko kuma dukkan wata ka’ida ta rayuwa aka raba ta da addini; in za ka yi addininka, a cewar wannan ka’ida, ka yi a gidanka, ko a wajen ibadanka, amma ba a bainar jama’a ko hukumomin gwamnati ba. Wannan tsari, kamar yadda na tabbata duk mun santa, ita ake kira Secularism, kuma daga cikinta ne aka fitar da wata ka’ida da galibin malamai masu binciken kimiyya a Turai suke amfani da ita.

Wannan ka’ida dai ‘yar zahiriyya ce. Kuma ka’ida ce da a Turance ake kira The Cause and Effects Theory. Wannan ka’ida abinda ta kumsa shine, “duk abinda ka ga ya faru ko yake faruwa, to dole wani abu ne yayi sanadiyyarsa, kuma wannan abin da yayi sanadi, dole ne ya zama ana ganin shi ko jin shi ko iya taba shi”. In kuwa babu daya cikin wannan, to, zamani ko tsawon lokaci ne ke tafiyar da shi, amma ba wai wani Allah ba. Basu yarda akwai wani mai tafiyar da duniya, mai haddasa faruwar abubuwan da ke faruwa a zahiri ba, in dai ba ganin shi ake yi, ko jin shi ko kuma hankaltarsa ba. Ma’ana, su basu yarda wani abu na iya faruwa ba tare da samun wata alama bayyananniya da ke sanadin faruwarsa ba. Inda suka kasa gane dalili kuwa, sai su yi kirdadon wani dalili na wucin-gadi, sannan su ci gaba da bincike. Abinda ya sha karfinsu kuma tun fil azal, sai su jingina shi ga dabi’a kawai, watau Nature, kamar yadda suke fada. Kai kuma Musulmi ka saba da yin imani da abinda baka gani ba, watau gaibu, don shine asalin addini da imani. Dole kaji abin yai maka bambarakwai, wai namiji da sunan Rakiya!

Bayan wannan tunani ko ka’ida da suka kudurce, Allah Ya hore musu kayan bincike. Don haka duk abinda hankalinsu bai kwanta da shi ba, sai su bincika. Wasu lokuta sakamakon bincikensu ya zama daidai da abinda Allah ya fada ko tsara. Wasu lokuta kuma sakamakon ya karyata abinda Allah Ya fada, ko kuma rabi ya dace, rabi ya kauce. Wasu lokuta abinda suka tabbatar a matsayin sakamakon wani bincike, ya canza sanadiyyar tsawon zamani da yawaitan ilimi da canjin tsarin bincike. Wannan ke sa ka samu ka’idojin fahimtar wani nau’in ilimi sama da guda biyar. Hakan na faruwa ne saboda karancin kayan aikin mai bincike, da karancin fahimtar mai bincike, da kuma kasawarsa wajen sanin komai da komai game da abinda yake bincike. Dole kuwa haka ta kasance, domin shi mai bincike ba Allah bane, halittarsa aka yi. To amma tunda su ba damuwa suka yi da hakkin Allah ba, idan ma suna da addinin kenan, sai kawai su toge a kan sakamakon bincikensu. Kuma tunda su ne da kafafen watsa labarai, su ne ke tsara wa duniya tsarin karantar ilimi da bincike, su ne ke tsara ka’idojin bincike da karatu da karantarwa, sai su rubuta abinda yayi musu daidai, su watso wa duniya don kowa ya ci gaba da tafiya a kan turbarsu. Hakan shine daidai a garesu, domin duniya ce manufarsu, kuma ita suka sa a gaba. Duk abinda ya wuce wannan duniyar, to sai dai ka basu labari, amma ba su baka ba.

A musulunci ba yin amfani da wannan ka’ida bane kuskure, a a, illa dai dole ne ka hada da cewa Allah ya kaddara wa kowane abu lokaci da yanayi da kimtsi da kuma tsarin da yake gudanuwa. Ko ka yarda ko kada ka yarda, wannan abin a haka zai ci gaba da kasancewa zuwa lokacin da Allah Ya haddade masa. Wasu kan ce tunda wannan ita ce dabi’a da tsarin turawa wajen bincike, to kenan galibin abinda suke fada a matsayin sakamako duk karya ne, kuma baza mu yi amfani da shi ba. Wannan kuskure ne babba. Abinda ya kamata shine a yi amfani da abinda suka fada wanda zai kaimu ga samun rayuwa mai sauki da warware dukkan matsalolinmu a matsayinmu na al’umma, wanda ya saba masa kuma, ko zai kai mu ga halaka, dole ne a guje masa. Hanya mafi sauki a karshe dai ita ce samun ‘yancin kai a ilimance; mu yi karatun, mu yi binciken da kanmu, a nan kadai zamu iya gane zurfin karyarsu ko rashinsa. Don haka, a cikin wannan dan karamin bincike da zamu gabatar kan dumamar yanayi zamu rika cakuda dalilai ne tsakanin wadanda bincike ya tabbatar dasu a wannan zamani, da kuma wadanda daman can akwai su a zamunnan baya. Abubuwa ne da suke tabbatattu kana iya jinsu, wasu kuma kana iya fahimtarsu idan ka kwatanta lokacin da kake rayuwa ciki yanzu da lokutan baya. Don haka duk abinda ba a fahimta ba a yi tambaya. Allah sa mu dace, amin. (Zamu ci gaba)

Wasikun Makon Jiya

Daga wannan mako in Allah ya yarda zamu rika kawo wasikun da kuke aiko mana iya gwargwadon hali, don kauce wa taruwansu. A nan zamu rika amsa wasu cikin tambayoyin da kuke yi, tare da nuna godiya kan wadanda kuka aiko don nuna gamsuwarku. Sai a ci gaba da kasancewa tare da mu. – Baban Sadik

Assalamu Alaikum, ina yi maka fatan alheri tare da addu’a a gareka a bisa namijin kokarin da kake yi wajen fadakar da mu ta hanyar Intanet. Allah kara maka kwarin gwiwa amin. Don Allah Malam ina so kayi min bayani kan yadda duniya take juyawa, da bayani a kan “gravity”. Sako daga Yusif Chamo, Kano: 08030413951

Malam Yusif Chamo barka da war haka, kuma muna godiya da wannan karfin gwiwa da ka kara mana. Allah saka da alheri kai ma, amin. Bayani kan yadda duniya ke juyawa (earth revolution) na bukatar bincike natsattse, kuma in Allah Ya so zamu yi iya abinda ya sawwaka wajen kawo hakan. Dalili kan hakan shine, akwai sakamakon binciken da turawa suka yi kan haka, wanda galibi shi ake karantar da ‘ya’yanmu a makarantun zamani, wanda kuma daga baya bayanai sun nuna cewa akwai nakasar inganci kan wadannan bincike da aka yi, shekaru da dama da suka gabata. Har wa yau, sakamakon juya hankali da wasu kwararru suka yi daga tsarin binciken turai, zuwa bayanan da Alkur’ani ya kawo kan yadda tsarin da duniya ta samu, da yadda take gudanuwa, an samu bambancin ra’ayi da sakamako tsakanin wadannan masu bincike. Dukkan wannan na bukatar kyakkyawar nazari da tantancewa, wanda bazai samu ba cikin dan kankanin lokaci. Allah sa mu dace baki daya, amin.

Salamu alaikum Baban Sadiq, tambaya ta a nan ita ce, a kan tashoshin rediyo na wayar salula (mobile phone radio frequency band); na ga duk sun fi amfani da tsarin FM (Frequency Modulation), a kan AM (Amplitude Magnification). Malam akwai masu amfani da AM kuwa? Allah taimaki malam da daliban wannan shafi mai albarka na Kimiyya da Fasaha, amin. Aliyu Muktar Sa’idu, Kano: 08034332200, 07025815073

Malam Aliyu barka da kokari, kamar yadda aka saba, muna kuma kara godiya ga irin kokarin da kake wajen lura da wannan shafi mai albarka. Watau kamar yadda ka sheda, cewa akwai tsarin tashar rediyo na wayar salula mai suna FM, ba shi kadai bane, akwai wayoyin salula masu rediyo mai tsarin SW (Short Wave), watau “Gajeren Zango”, duk da yake suna da tsada kwarai da gaske. Da irinsu kana iya kama tashoshin BBC da VOA da sauran tashoshin da ke kasashen waje. Dangane da wayoyin salula masu tsarin AM, ban taba cin karo dasu ba, kuma ban samu labari kansu ba, ta yiwu ba a fara kera irin su ba, ko ma baza a kera irinsu ba – domin tsohon yayi ne. Amma wannan baya nufin baza a iya bane, ya danganta da yanayi da kuma zurfin bincike. Abinda ke faruwa shine, duk wata sabuwar fasaha da ka ga an sanya wa wayar salula, yin hakan bai samu ba sai da aka gudanar da bincike kan yadda tsarin zai tabbata, ba tare da ya yi mummunar tasiri kan asalin aikin wayar ba. Misali, zai yi wahala ka samu wayar salula mai tsarin sadarwar tashar rediyo ta FM da kuma SW a lokaci guda. Mai yasa? Watakil an gwada, sai aka lura yin hakan na iya haddasa matsalar sadarwa ga wayar baki daya, dole a cire daya a bar daya. Ba abin mamaki bane nan gaba a samu, amma sai bayan dogon bincike, mai daukan lokaci. Da fatan ka gamsu.

Assalamu Alaikum Baban Sadik, ba abinda zan ce maka sai Allah Ya saka maka da alheri. Domin a dalilin bayanin da kayi mana na yadda ake shiga Intanet ta hanyar wayar salula, a yanzu na kan shiga tashar Sashen Hausa na BBC don sauraran labaransu kafin ma lokacin yada shirye-shiryensu yayi. Haka kuma nakan shiya gidan yanar sadarwa ta Harun Yahya – www.harunyahya.com – da na MTN – www.mtnonline.com – da dai sauransu. Ba abinda zan ce maka sai Allah saka da alheri. Daga Muhammad Abbas, Lafiyan Bare-bari, Nassarawa State: 08036647666

Malam Abbas, mun fi ka farin ciki da jin haka, wannan ke nuna cewa abinda ake gabatar muku a wannan shafi yana yin tasiri matuka; wanan shine abinda ake so, kuma dalilin assasa shafin kenan. Sai a ci gaba da amfana da wannan tsari ta hanyar da ta dace, don samun ilimi da fadakarwa mai amfani. Muna kara godiya da wannan wasika taka.

Salamu alaikum Baban Sadik, ita na’ura mai kwakwalwa (computer) bata da bera ne (mouse)? In akwai, to yaya aikinsa yake ne? Kuma allon rubutu (keyboard) shi ma ya aikinsa yake? Malam, idan aka ce ba daya daga cikinsu, shin kwamfuta za ta yi aiki kuwa? Kuma wanne yafi muhimmanci gareta wajen sarrafa ta? Daga Aliyu Muktar Sa’idu, Kano: 08034442200

Dara taci gida kenan! Malam Aliyu shafin Kimiyya da Fasaha na mamakin samun wannan tambaya ta farko daga gareka, ai tun shekarar da ta gabata muka gabatar da bayanai shafi guda kan Beran Kwamfuta; tarihi da na’uka da kuma yadda yake aiki. Watakil baka samu wannan kwafe ba! Kana iya samun kasidar a wannan rariyar: http://fasahar-intanet.blogspot.com/09/2008/beran-kwamfuta-computer-mouse.html. Dangane da allon shigar da rubutu kuma, fasaha ne mai dauke da dabarun sadarwa tsakaninsa da allon kwamfuta, watau “Motherboard”. Shine shahararren hanyar shigar da bayanai cikin kwamfuta kai tsaye. Ai ko tantama babu; allon shigar da bayanai yafi beran kwamfuta amfani ga kwamfuta. Domin idan babu beran kwamfuta, kana iya sarrafa kwamfuta kai tsaye; ka bude masarrafar da kake so, kayi rubutu, ka rufe, sannan in ta kama ma kana iya buga bayanan da ka rubuta (printing) cikin sauki, duk ta hanyar allon shigar da bayanai. Sai dai ba kowa zai iya hakan ba, musamman a yanzu da mutane suka shagwabe wajen amfani da beran kwamfuta. Da zarar ka kawo kwamfuta babu beranta, ka sanya su cikin garari. Idan muka yi la’akari da tsohuwar babban manhajar kwamfuta ta kamfanin Microsoft mai suna DOS (Disk Operating System), ai bata bukatar beran kwamfuta. Da allon shigar da bayanai ake kunna ta, a shiga inda ake son shiga, sannan a fita, zuwa kashe kwamfutar. Da fatan ka gamsu.

Salamun alaikum, da fatan kana lafiya. Kokarin da ya kamata Malam yayi mana shine, dukkan littafan da aka rubuta su da Hausa kan fannin Kimiyya (da Fasaha), irinsu likitanci, da kanikanci da sauransu. In har sun shiga hannunka, ka dora mana su a shafin Kimiyya da Fasahar a Intanet, don amfanin dukkan daliban da suke wannan makaranta, a ko ina suke a duniya. Ka huta lafiya. Daga dalibinka Sani Abubakar (Na ‘Yan Katsare), Jas: 08026023796

Malam Sani kwana biyu mun ji ka shiru, da fata kana cikin koshin lafiya, amin. Wannan shawara taka na da muhimmanci, musamman ganin irin bukatun da muke tattare da su kan samuwar wadannan fannoni cikin harshen Hausa. Sai dai aiki ne mai wahala: daga abinda ya shafi samun littafan, zuwa kan kwafansu ko rubuce su a kwamfuta, zuwa tsara gidan yanar sadarwar da zata dauke su, da dai sauran abubuwa. Zan yi iya kokari na kan haka, amma kada a dauki wannan a matsayin alkawari mai kiyastaccen lokaci. Sai yadda ta kasance, iya halin da na samu kai na da wadanda zasu iya taimaka mani. Watakil ma sai na hada da dukkan daliban wannan shafi in Allah Ya yarda. Mun gode da wannan shawara, kuma muna mika gaisuwarmu ga dukkan daliban wannan shafi da ke garin Jas da Gumel da Kano da Kaduna da Fatakwal da Nasarawa da Bauchi da Birnin Kebbi da Sakkwato da Legas sauran wurare. Allah sa mu dace baki daya, amin.

Damuwar Kasashen Turai Kan Shirin Bunkasa Fasahar Sararin Samaniya

A karon farko, kasar Iran ta harba tauraron dan Adam da ta kera a kasarta cikin falaki, a cewar shugaba Ahmadinajad, ranar Talata, 17 ga watan Fabairu, 2009. Hakan ya zo ne daidai lokacin da kasar ke bikin cika shekara 30 da kafa gwamnatin Islama, kuma ta fara hakan ne cikin kokarinta na ganin ta habaka bincike kan kimiyyar sararin samaniya don samar da ingantacciyar hanyar sadarwa da ilimi da kuma lura da lardunanta da ke fama da girgizar kasa lokaci-lokaci. Kamar yadda Shugaba Ahmadinajad ya sanar, gwamnatin kasar Iran ba don komai ta fara wadannan shirye-shirye ba kama hannun yaro ba sai don wadannan dalilai, da kuma ci gaba da kokarinta wajen samar da ingantacciyar zaman lafiya da lumana a duniya, sabanin yadda sauran kasashen Turai da Amurka ke tunani.

Jim kadan da harba wannan tauraron dan Adam da kasar ta sanya wa suna Omid, ma’ana “kyakkyawar fata” a harshen Farsi, jami’an gwamnati masu lura da shawagin taurarin dan Adam a sararin samaniya na kasar Amurka sun tabbatar da hakan, duk da yake sun ki yin wani karin bayani kan haka. A nasu bangaren su ma, hukumomin kasar Faransa sun sake tabbatar da haka, cewa lallai sun lura da wani sabon tauraron dan Adam da ya isa cikin falaki a wannan safiya. Sai dai kuma a nasu bangaren, sun nuna damuwarsu ga ire-iren “wadannan shirye-shiryen karkashin kasa kan harkar sararin samaniya da ana iya amfani da su wajen harba makamai masu guba”, a cewar Ministan Harkokin Waje na kasar, Mr. Eric Chevallier. Ire-iren wadannan ikirari da gurguwar fahimta dai sun dade suna kai-komo tsakanin kasashen Turai da Amurka tun sa’adda kasar ta fara shirinta na habaka makamashin Yuraniyon don samar da wutar lantarki ga mutanenta.

Shugaba Ahmadinajad dai yace wannan tauraron dan Adam da kasar ta harba ya isa muhallinsa cikin falaki, har ma ya fara shawagi, duk da cewa ba dukkan gabobinsa bane suka fara aiki kai tsaye. Sun kuma gane hakan ne ta hanyar sadarwa da tauraron ya samu yi da jami’an da ke lura da shawaginsa a kasar. Hakan ke nuna cewa lallai ya isa lafiya, tun da har ya fara shawagi. An kuma harba wannan tauraro na Omid cikin falaki ne ta hanyar mizail mai suna Safir-2, wanda yayi tafiyar kilomita kusan dari biyar daga sararin wannan samaniya tamu, kafin ya cilla tauraron don isa muhallinsa. Wannan mizail mai suna Safir-2 dai shine makamin da kasar Iran ta yi gwajinsa bayan an kera shi cikin watan Agustar shekarar da ta gabata, kuma makami ne mai matsakaicin zango wajen tafiya. Rahoton da gidajen rediyo a kasar suka bayar bayan harba wannan sabon tauraro zuwa falaki na nuwa cewa zai rika kewaya wannan duniya ne sau goma shabiyar a dukkan awanni ashirin da hudu na kowace rana. Kuma babban aikinsa shine taskancewa tare da aiko sakonni ko rahotanni zuwa cibiyar sararin samaniya da ke kasar. Yana da tafarkin sadarwa guda biyu, da kuma kunnuwar aika sakonni guda takwas, wadanda za su rika taimaka masa wajen aikawa da sakonnin da ya taskance zuwa wannan duniya tamu. Shugaban ya kara da cewa wannan wani hobbasa ne kasar ta yi wajen habaka harkar fasahar sadarwa a kasar. Bayan wannan yunkuri, in ji Ahmadinajad, abinda ya saura wa kasar Iran yanzu shine ta “ci gaba da ingantawa tare da habaka wadannan mizail da kuma karfinsu wajen daukan wasu taurarin dan Adam da suka fi wannan nauyi nan gaba”. Wannan ke nuna cewa nan gaba ma kasar za ta sake kerawa tare da harba wani tauraron dan Adam din cikin falaki. A karshe, shugaba Ahmadinajad ya ce “muna bukatar kimiyya ne don sadar da zumunci, da karfafa ‘yan uwantaka, tare da tabbatar da adalci.”

Wannan wata shagube ce ake ganin Shugaba Ahmadinajad ke wa sauran kasashen Turai da Amurka, wanda tuni ya sha zarginsu da nuna karfi wajen tirsasa wa sauran kasashen duniya don bin ra’ayinsu, duk da irin zaluncin da suka siffatu da shi, tare da azarbabi kan abinda ya shafi harkokin wasu kasashen dabam. Babbar damuwar wadannan kasashe dai kan wannan sabon shirin habaka fasahar sararin samaniya na kasar Iran shine, duk da cewa sun yarda sauran kasashe na yin haka ne wajen ciyar da kansu gaba wajen sadarwa, suna nuna damuwa ne da irin tsarin shugabancin da ke Iran, wacce a cewarsu, tana iya amfani da wadannan makaman mizail da take kerawa kuma ta ke cilla tauraron dan Adam da su, don kai hari ta sararin samaniya ga kasashen da bata ga-maciji da su. Amma kasar Iran ta karyata ire-iren wadannan jita-jita, inda take nuna cewa ba komai yasa ta fara wadannan shirye-shirye na sararin samaniya ba sai don lura da lardunanta da ke fama da girgizar kasa lokaci-lokaci, da kuma habaka harkar kimiyya da fasahar sadarwa don ci gaban al’ummarta. Tace a bayyane yake cewa kasar Amurka na amfani da ire-iren wadannan taurarin dan Adam da ta cilla cikin falaki ne don lura da kasashe irin su Afganistan da kasar Iraki, amma su a nasu bangaren, zasu yi hakan ne wajen kare kasarsu da mutuncinta a idon duniya.

Wannan dai shine tauraron dan Adam na farko da kasar ta cilla, wanda musamman ta kera shi da kudinta, da kuma kayan aikinta, a kuma kasarta. Sabanin wanda ta cilla cikin shekarar 2005 ta hadin gwiwa da kasar Rasha, wacce ake ganin ita ce ke da alhakin taimaka wa kasar Iran wajen habaka shirin ta na fasahar sararin samaniya da ma wanda take yi kan makamashin nukiliya a halin yanzu. A shekarar 2005 ne gwamnatin Iran ta ware kudi wuri na gugan wuri har dalar Amurka miliyan dari biyar don wannan shiri na habaka fasahar sararin samaniya, kuma a na sa ran kasar za ta sake cilla wasu taurarin guda uku, nan da shekarar 2010. Wannan ke nuna cewa har yanzu kasar Iran bata yi ko gizau ba daga ire-iren tuhume-tuhumen da kasashen Turai da Amurka ke mata a kullum, wanda hakan ke dada tayar musu da hankali. Basu gushe ba wajen shirya tarurruka tsakaninsu da jami’an gwamnatin Iran, wanda a cewar masu lura da siyasar duniya, suna hakan ne don tursasa wa kasar a siyasance, ta amince da tuhume-tuhumen da suke mata, don su tabbatar wa duniya gaskiyarsu. Sai dai ga dukkan alamu, hakan zai yi wahala, wai cire wando ta ka!

Wasikun Masu Karatu

Ga kadan cikin wasikun masu karatu nan kamar yadda muka saba kawowa lokaci-lokaci. Wasu na riga na amsa su tun sadda aka aiko su, wasu kuma nayi alkawarin amsa su ne a wannan shafi; wasu sakonnin kuma ta hanyar wayar tarho aka yi su, na bayar da amsarsu nan take. Don haka wadanda aka bugo don yabo, sai dai muce Allah saka da alheri, don ba zan iya kawo dukkansu ba. Wadannan sakonni dai na text ne ko wadanda aka rubuto ta hanyar Imel, muna kuma kara nuna godiyarmu ga dukkan masu bugowa ko aiko da sako ta dukkan hanyoyin, Allah saka da alheri, ya kuma bar zumunci, amin summa amin. A halin yanzu ga sakonnin nan:

Malam Assalamu Alaikum, ina son cikakken bayani kan fai-fai guda biyu; na GARMAHO da na CD. A duniyar kimiyya da fasaha ya abin yake ne Malam? Na kasance ina da karancin shekaru. Allah ya taimaki Malam da almajiransa amin. – Aliyu Muktar Sa’idu, Kano: 08034332200, 07025815073

Hakika shafin Kimiyya da Fasaha na matukar godiya gareka saboda irin himmarka wajen bibiyar darussan da ake zubowa a wannan aji, ta hanyar bugo waya ko text da dai sauransu. Lallai fasahar faya-fayan Garmaho da na CD suna da alaka da juna, alaka ta asali kuwa, kuma na tabbata cikin masu karatu da karancin shekaru irinka basu san fai-fan garmaho ba, sai na CD. Na kuma tabbata akwai masu sha’awan son jin yadda wannan fasaha yake. In Allah Ya yarda muna nan tafe da jerin kasidu kan haka nan ba da dadewa ba. Mun gode. – Baban Sadiq

Assalamu Alaikum Baban Sadiq, godiya muke yi da binciken da kake yi. Kuma gudunmuwar ilimi da kake bayarwa sun amfanar. Da fatan za ka ci gaba da binciko mana abubuwan al’ajabi kana sanar da mu. Allah biya, ya jikan mahaifa, ya kara maka da mu ilimi mai amfani. Na gode. – Baban Auwal, Abdullahi A., Keffi, Nassarawa State: 08035974923

Baban Auwal, mu ke da godiya kwarai kan haka. Allah kara mana juriya da hakurin bin darussa. Allah taimake mu baki daya kan haka, amin. – Baban Sadiq

Assalamu Alaikum, don Allah ka daure ka buga mana littafi game da kwamfuta da Hausa. – Hon. Isa Tilde: 08023185801

Hon Isa mun gode da wannan shawara. Akwai littafin koyon kwamfuta da aka kaddamar a Kano makonni biyu da suka gabata. Na kuma tabbata zai fara yaduwa nan ba da dadewa ba. Sai a nema, kafin wanda na rubuta kan Fasahar Intanet ya bayyana in Allah Ya yarda. Mun gode. – Baban Sadiq

Assalamu Alaikum Baban Sadiq, fatan alheri. A bayaninka na Etisalat a cikin Jaridar AMINIYA ta ranar Jumu’a 28/11/2008, akwai abubuwan dubawa kamar biyu: na farko kyautar 300secs a wata ne ba a kullum ba. Na biyu, “Home Zone” yana nufin wuraren da za a yi ma saukin caji in ka kira kana wurin ne, ba wai in ka kira wuraren ba. Na gode. – Shehu Dahiru Fagge, Kano: 08060651115

Malam Shehu na gode da wannan fadakarwa da kayi min, kuma Allah saka da alherinsa, amin. Kamar yadda na sanar da kai ne a jawabin sakon Imel da na aika maka, cewa aiyuka sun ruda ni, sai na mance, shi yasa baka ga na fitar da gyarar a shafin AMINIYA ba. A yanzu ga shi nan, kuma Allah saka da alherinsa amin. – Baban Sadiq

Assalam na ga sakonka kuma na ji dadin kasancewar ka mai amsar gyara, da fatan Allah ya yi maka jagora ya kuma tallafawa wannan kamfani namu MEDIA TRUST. Ya kuma kara  ma sa kwararrun ma'aikata irinka. Nagode. Naka a kodayaushe - Shehu Dahiru Fagge (Baba), shehudahir@yahoo.com.

Af, ashe ma ka samu sakon nawa kenan! To Allah sa mu dace baki daya, amin. – Baban Sadiq

Salaam, na rubuto ne domin in mika gaisuwa na, da fatan an yi sallah lafiya, allahumma amin. Abbas Amin: 07032997200

Lallai mun yi sallah lafiya Malam Abbas, mun kuma gode, Allah saka da allherinsa, amin summa amin. – Baban Sadiq

Baban Sadik, ka manta littafin “Mu Koyi gyaran Rediyo” na Musa Isa, da kuma “Ikon Allah (1-5).” Muna yaba kokarinka a wannan shafi. Allah Ya taimake mu. – Nasir G. Ahmad: 08065496902

Wannan haka yake Malam Nasiru, kuma na shigar da bayanin kamar yadda na tabbata ka karanta a kasidar karshe kan wannan maudu’i. Mun gode da tunantarwa, Allah bar zumunci. – Baban Sadiq

Baban Sadiq akwai wani bawan Allah ana kiransa Alhaji Isa Musa Gumel, ya rubuta littafi (mai suna) “Mu Koyi Gyaran Rediyo” (1-2), ma’aikacin NEPA ne, kuma mazaunin Kano. – Shazali Lawan Gumel, Gumel, Jigawa: 08060103506

Malam Shazali kai ma mun gode da wannan tunatarwa. Na kuma tabbata ka ga tunatarwarka mun shigar cikin kasida ta karshe kan wannan maudu’i. Mun gode. – Baban Sadiq

Assalamu Alaikum, Baban Sadiq shin zan iya samun littattafan Farfesa Muhammad Hambali Jinju a Kano? Kuma a wani waje? – Ahmad Muhammad Amoeva: 08066038946, 07028456188

Kamar yadda na sanar da kai, idan kaje “Bata” za ka samu in Allah ya yarda. Ko kuma kaje shagon sayar da littafai da ke Jami’ar Bayero, ko ka aika ABU Zaria. Allah sa a dace, amin. – Baban Sadiq

Baban Sadiq, kasancewar wannan shafi namu mai albarka na Kimiyya da Fasaha yana yin waiwaye, to ni ma ina son ai min fashin-baki a kan “Asusu” (Bank), da wasu nau’uka na cikinsa; kofar shiga, da kofar fita (bullet-proof security door), na’urar kirga kudi (counting machine),motar daukar kudi (bullion van). – Aliyu Mutkar Sa’id Kano: 08034332200

Malam Aliyu, idan na fahimci tambayarka, kana son bayanai ne kan nau’ukan fasahar da aka yi amfani dasu wajen kera wannan abubuwa da a yanzu ake amfani dasu wajen tafiyar da harkokin kudi. Insha’Allahu a hankali duk za a samu bayanai daya-bayan-daya. Komai a hankali ake binsa, saboda yanayin shafi da kuma lokaci. Allah sa mu dace, amin. – Baban Sadiq

Salamun Alaikum, Baban Sadiq, wutar lantarki (electricity); wasu kasashe na duniya suna hada wutar lantarkinsu ne ta karkashin kasa, mu kuma muna hada namu ne ta sama, gashi wasu wuraren ma har da mitar zamani (electricity meter). To Malam meye bambancinsu? Kuma ina yi wa Malam fatan alheri da murnar shiga sabuwar shekarar musulunci. – Aliyu Muktar Sa’id, Kano: 08034332200

Malam Aliyu ga dukkan alamu kana da sha’awa kan fannin fasahar kere-kere ne ko? Haka na hango. Dukkan tambayoyin ka can suke nufa. Na’am, bambanci tsakanin hada wutar lantarki ta kasa ko sama, ya danganta da yanayin wuri, da irin bigiren da kasar take, da kuma halin kudi ta bangaren gwamnati. A wasu kasashe sukan hada ta kasa ne saboda guje wa iska mai tsanani da suke fuskanta lokaci-lokaci, ko saboda guje wa barayi, da dai sauran hujjoji da su kadai suka sani. Masu yi ta kasa kuma a zahiri akwai lura da yanayin aljihunsu, ko kuma yanayin kasarsu. Don haka samun wani tsari ne ya fi inganci ya danganta da abinda kowace kasa ke da ikon yi, ko kuma irin yanayin da take rayuwa a ciki. – Baban Sadiq

Assalamu Alaikum, don Allah muna fatan za a yi mana bayani kan GPRS da kuma WAP. Mun gode. – Hashim Kafinta, Layin NYSC, Kongolam, Jihar Katsina: 08099659379

Malam Hashim mun gode da samun wannan sako naka. Sai dai kamar yadda na sha fada ne, bayanai kan tsarin GPRS da WAP sun yawaita a wannan shafi, don haka idan ba wata munasaba bace ta sake tasowa, sai dai a yi hakuri a je shafin MAKARANTAR KIMIYYA DA FASAHA da ke Intanet, a wannan adireshin: http://fasahar-intanet.blogspot.com. Wannan shine shafin da muke zuba dukkan kasidun da ake karanta su a wannan shafi. Za a samu bayanai gamsassu cikin kasida ta musamman da muka rubuta. Idan kaje kana iya buga kasidar ma kaje ka karanta a gida. A yi hakuri da wannan. Mun gode. – Baban Sadiq

Baban Sadiq, na karanta rubutunka na ranar 02/01/2009, kuma ina sanar da kai cewa akwai sabon littafi a kan kiwon lafiya na Hausa da Malam Abdulkarin Usamatu Katsina ya rubuta, kwanan nan. Yayi kokari sosai wajen bincike, kuma yayi Magana a kan abubuwa da dama. An kaddamar da littafin a Katsina da Kaduna. Ka neme shi. – Ahmad: 08028456627

Malam Ahmad mun gode da wannan sanarwa, Allah saka da alheri. Lallai wannan littafi abin nema ne, don ire-irensu basu yadu ba kamar yadda bayani ya gabata kwanakin baya. Mun gode. – Baban Sadiq

Na karanta shafin kimiya da fasaha da karubuta. don allah ina zan samu wannan littafi da da ambata a shafinka: Hacking for Dummies by Kevin Beaver? Don allah ka shigar dani cikin wadanda ake aikoma shafin kimiya da fasaha ta email (email mailing list). Na gode, sai naji daga gareka. Wassalam. Musa Ali: yaleintegrate@yahoo.com

Malam Musa na aiko maka sako cewa zan turo maka wannan littafi, amma daga baya nayi tunanin cewa littafin na da girma kuma hakan ke nuna cewa mizaninsa na bukatar lokaci kafin in dora shi a Intanet, daga nan in aiko maka. Idan na aiko maka, zai sake daukan lokaci kafin ka iya saukar da shi, musamman ma idan kwamfutar ba taka bace. Sai in kana bukata in sanya maka shi a cikin fai-fan CD, in aiko maka. Hakan ma sai in kana da kwamfuta za ka iya amfani dashi. Amsar bukatarka ta kuma ita ce: a yanzu bamu aikawa da kasidu ga masu karatu sai dai su je shafin da ake taskance kasidun a Intanet, wanda ke http://fasahar-intanet.blogspot.com. Da fatan ka gamsu. – Baban Sadiq

Assalamu Alaikum, da fatan kana lafiya, ya aiki? Dan Allah a fahimtar da ni ya ake yin (rajistar) Imel address a waya? Ina so nayi a waya ta, ya zan yi? - Hassan I. Adamu, Kurna, Kano: 08036268059

Malam Hassan na tabbata yanzu kam ka samu cikakken bayani kan yadda wannan tsari yake cikin makon da ya gabata a wannan shafi, da kuma sakonnin da na aiko maka ta wayarka. Idan baka gamsu ba, ko ka ci karo da wasu matsaloli, to ka bugo min waya sai in kara maka bayani. Mun gode. – Baban Sadiq

Salam, Baban Sadik ya aiki? Da fatan komai na tafiya daidai. Daga dalibarka, Fatima Bashir Ahmad, Jihar Kano.

Malam Fatima mun gode da gaisuwa, Allah saka da alheri ya kuma bar zumunci. A gaida Bashir karami, tare da Umman sa. Mun gode. – Baban Sadiq

Salamun Alaikum, Baban Sadiq tambaya ta itace, a duniya wace kasa ce ja gaba a harkar kimiyyar sadarwar bayanai (Information Technology - IT)? A bani tarihinta. Allah ya taimake ka da mu almajiran wannan shafi mai albarka na Kimiyya da Fasaha, amin. – Aliyu Muktar Sa’idu, Kano: 08034332200

Bayani kan kasar da ke ja gaba kan harkar “Information Technology” na bukatar sharhi kan gudunmuwar kowace kasa kan wannan harka. Duk da yake galibi na ganin kasar Amurka ce, amma bai kamata ta dauki wannan matsayi ita kadai ba; akwai kasashe irin su Jafan, da Koriya ta Kudu, da Singafo, inda a can ake kera dukkan masarrafan da ake lika wa kwamfuta, watau “micro-chips”, ko kuma “Processors”. Haka kuma, a kasar Sin ana kera da dama cikin kwarangwal din kwamfuta (Computer Hardware), da zuciyarta (motherboard) da sauran karikitai. Idan muka leka kasar Rasha, sai mu ga ita ce tafi kowace kasa yawan kwararru kan fasahar gina masarrafar kwamfuta, watau “Computer Programmers”. Haka kasar Indiya na samun kashi wajen goma zuwa ashirin na kudaden shigarta ne daga fannin gina manhajar kwamfuta da ‘yan kasar ke tallatawa a kasar da ma wasu kasashe. Don haka kasar Amurka dai suna ta tara, ko muce ita ce matattarar kamfanonin da ke yin harkar, amma galibin inda ake harkokin su ne wadannan kasashe. Allah sa mu dace, amin. – Baban Sadiq

Da fatan Baban Sadiq yana lafiya. Tambayata a nan ita ce, kamar ni da sana’ata ita ce aikin kafinta, wata manhaja zan shiga domin in duba abubuwan ci gaba a aiki na? Ko ba a samun irin namu? Da fatan Malam zai taimaka mini da amsa ta. Na gode, Allah Ya taimakemu baki daya, amin. – 08065432898

Malam na samu sakonka, kuma lallai akwai “irin naku” a Intanet. Za ka iya shiga, kayi bincike kan aikin kafinta da ire-iren kayayyakin aikin kafinta na zamani, da yadda za ka iya tsara shagonka tare da kyautata aikin, nesa ba kusa ba. Abinda kake bukata kawai shine ka san me kake son bincike a kanshi? Kayan aiki ne, ko tsarin aikin kafinta? Ko kuma ire-iren abubuwan da ake kerawa na zamani a sana’ar? Ya kuma zama ka san sunayensu da harshen Turanci, domin cikin wannan harshe ne bayanai suka fi yawaita. Sai ka je shafin “Google” da ke www.google.com, don binciko wadannan abubuwa. Don haka akwai irin naku! Allah sa mu dace baki daya, amin. – Baban Sadiq

Kammalawa

Wadannan su ne kadan cikin sakonnin da kuka aiko mana. Wanda bai ji an sanya nasa sakon ba yayi hakuri, sai wani lokaci. Bayan haka, muna kara godiya ga masu bugo waya. Saboda yawansu, da kuma ganin ba wani rajista na ajiye don taskance sunayensu ba, sai dai mu ce Allah saka musu da alheri musamman sanadiyyar kara karfafa min guiwa da suke yi a dukkan lokuta. Na gode, Allah saka da alheri har wa yau.

Matsalolin Katin “ATM” Sun Fara Bayyana a Nijeriya

Kowace Sauki da Matsalarta

Idan ba sauki bace mai damfare da asalin shari’ar musulunci, kowace sauki na tafe ne da irin nau’in matsalarta. Wannan ka’ida ce ta rayuwa sananniya, musamman idan mai karatu yayi la’akari da sabuwar tsarin cirewa ko karbar kudi da bankunan Nijeriya suka bullo da ita mai suna Automatic Teller Machine, ko kuma ATM a takaice. Wannan na’ura ta ATM tana dirke ne a bakin kofar kusan dukkan bankunan Nijeriya da ke manyan biranen kasar nan, wacce kwastomomin bankunan ke amfani da katin da bankinsu ya basu, don cire kudadensu ba tare da sun shiga cikin bankin sunyi layi don karba daga wajen ma’aikatan bankin ba. Wannan kati shi ake kira ATM Card, a turance. Katin na kumshe ne da bayanai kan taskar ajiyarka; da lambar taskar ajiyarka, da wasu lambobi na musamman, da kalmomin iznin shirgarka (PIN Cord), sa kuma sinadaran Chip, masu hada alaka tsakanin katinka da injin ATM, da kuma kwamfutocin bankin da kake ajiya, don sheda ka ta wadannan lambobi. Ta hanyar wannan kati kana iya cire kudi daga taskarka, ko ka duba yawan abinda kake dashi a ciki, ko aiwatar da wasu aiyuka irin su sayen katin wayar salula na kamfanin MTN da dai sauran aiyuka masu nasaba da hakan. Sannan, sai wanda ke bukata ake bashi; idan ba ka bukata, ba dole bane sai ka karba, duk dadewar da kayi kana mu’amala da bankin. Amma duk da haka, yana da kyau ka san cewa muddin bankinka ya sanar da kai cewa akwai katin ATM ya tanada maka, ba tare da cewa kai ne ka rubuta kana so ba, to yana da kyau kayi dayan abu biyu; ko dai kaje ka karba ne tun wuri, ka soma amfani dashi, muddin kana bukata kenan. Ko kuma kaje kace musu baka bukata, sai a san cewa baka karba ba. Yin hakan na da muhimmanci kamar yadda mai karatu zai san dalili nan gaba.

Lokacin da wannan kati ya fara fitowa da dama cikin mutane sunyi farin ciki da zuwansa, musamman wadanda ke ajiya da tsoffin bankuna irin su First Bank da Union Bank da Afribank da dai sauran bankuna masu dogon layi wajen karba ko zuba kudi a kullum. Hakan ya basu damar cire kudadensu duk lokacin da suke so; daga fitowar alfijir zuwa ketowar wani alfijir din – awanni ashirin da hudu kana iya cire kudinka daga banki ba tare da shiga ka bi layi ba, ko kuma jira lokacin bude bankin ba, wanda daga karfe takwas din safiyar kowane rana ne zuwa karfe hudu ko biyar na yamma. Wannan ba karamar sauki bace, a cewar da dama cikin masu ajiya da bankuna a Nijeriya, musamman ma manyan birane irin su Kano da Kaduda da Abuja da Legas da Fatakwal da sauran birane. Kamfanin da ke dillancin wadannan mashuna na ATM dai shine kamfanin INTERSWITCH. Shi ke da na’urorin da ke hada alaka tsakaninsu da mashin din ATM da ke girke a kofofin wadannan bankuna, da kuma kwamfutocinsu masu dauke da bayanan taskar ajiyar mutane. Wannan kamfani na INTERSWITCH yayi fice kan wannan sana’a, kuma ba shi da abokin hamayya a harkar. Duk bankunan Nijeriya da katinansa suke amfani wajen baiwa kwastomominsu damar cire kudi ta hanyar na’urar ATM. Duk da yake nau’ukan mashin ya sha bamban tsakanin bankuna, amma dai kamfani daya ne ke tafiyar da al’amuran.

Matsalolin “ATM” A Nijeriya

Bayan kusan shekaru uku da fara amfani da wannan sabuwar hanya ta mu’amala tsakanin mutane da bankunansu, a yanzu matsaloli sun fara kunno kai babu kakkautawa. Wannan ka’ida ce ta rayuwa, kuma babu makawa dole sai an samu hakan, musamman ta la’akari da inda wannan tsari ya samo asali, watau kasashen Turai. A wadannan kasashe, wadanda tun sama da shekaru ashirin suke amfani da wannan tsari na ATM da ma wadansu tsare-tsare makamantansa, sun dade da samun ire-iren matsaloli makamantan wadanda suka fara kunno kai a Nijeriya. Kamar dai ire-iren matsalolin da suka shafi wayar salula ce da kuma tsarin sadarwa ta wayar tarho da muke ta fama dasu a yanzu.

Matsalolin ATM a Nijeriya suna da yawa. Kuma ga dukkan alamu ba iyakacinsu ba kenan, akwai saura (duk da yake ba fatan karuwarsu muke yi ba). Mafi muni daga cikin su shine kana zaune kawai sai kaji sakon text ya shigo cikin wayar salularka, cewa: “ka cire naira dubu kaza daga taskar ajiyarka ta hanyar ATM, a rana kaza, da karfe kaza, a kuma gari kaza”. Ta yiwu a lokacin da ka samu wannan sako ma baka taba amfani da katin ba, bayan ka karba. Ko kuma kana amfani da katin, amma ba kai bane ka cire kudin; hasali ma dai watakil baka taba zuwa garin da aka ce ka cire kudinka ta ATM din da ke can ba. Tirkashi! Haka ya taba faruwa da wani bawan Allah dan Gombe. Babban yayansa da muke aiki wuri guda yake sanar dani cikin shekarar da ta gabata, cewa an aiko masa sakon text cewa ya cire naira dubu dari biyu cikin taskarsa ta hanyar ATM, a Legas. A cikin sakon aka sanar dashi rana da kuma lokacin da aka ce ya cire kudaden. Ai nan take hankalinsa ya tashi. Domin bai taba zuwa birnin Ikko ba. Na biyu kuma, tunda aka bashi katin, bai taba amfani dashi ba balle ace ko sacewa aka yi. A karshe ya duba katin da aka bashi, ga katin nan tare dashi. Amma yanzu banki na sanar dashi cewa an cire zunzurutun kudi har naira dubu dari biyu daga taskarsa. Daidai lokacin da abin ke faruwa yake sanar dani, ya kuma ce zai je bankin don su daddale. Ban san yaya suka kare ba. Amma ban da tabbacin ya samu biyan bukata, kamar yadda zamu ji wani labarin makamancinsa nan gaba. Shin wannan maita ne ko kuwa mene ne? Ga kati na tare dashi, bai taba zuwa birnin Legas ba a rayuwarsa gaba daya, amma an ce ya cire kudade daga taskarsa. Wannan lamari ya tayar masa da hankali sosai.

Labari na biyu makamancin wannan shi ma wani ma’aikacinmu ya sanar dani, don abin ya faru ga wani dan uwansa ne na jini, kamar dai labarin baya, kuma daidai lokacin da bankin ya yanke hukuncinsa mara dadin ji yake gaya mini. Wannan dan uwan nasa ya saba amfani da katin, amma kuma badakalar da aka yi masa a Legas ne, bayan shi yana zaune ne a nan Abuja, ga katinsa na tare dashi. Sakon farko da ya samu ana sanar dashi ne cewa ya cire naira dubu dari daga taskarsa, a safiyar da text din ta shigo. Wannan abu ya faru ne da sassafe, tun bai fita aiki ba. Aka ce a Legas ya cire kudaden, a ranar, da karfe kaza. Yana cikin shan mamaki irin na bakin ciki, sai ga wani sakon ya sake shigowa, mai sanar dashi cewa ya kara cire naira dubu dari daga taskarsa! Babban Magana, wai Dansanda ya ga gawar soja. Wannan abu ya tayar masa da hankali inda nan take ya garzaya bankin don sanar da su. Bayan sanar dasu, sai suka ce masa ya rubuta takardar korafi kan abinda ya faru, don hakan zai taimaka musu wajen warware matsalar. Ya rubuta nan take ya basu. Bayan wasu ‘yan kwanaki, sai suka aiko masa da wasika cewa sai dai ya dau na Annabawa, domin sun duba basu ga inda suke da laifi ko zama sanadi wajen faruwar wannan lamari ba. Don haka sai dai kawai yayi hakuri. Ire-iren wadannan sun faru ga mutane da dama musamman masu ajiya a birane irin Abuja da Kano da Legas.

Bayan wadannan manyan matsaloli da makamantansu, akwai kuma ‘yan kananan matsaloli masu cin rai da wannan mashin na ATM ke dauke dasu. Da farko dai, ba wani abin mamaki bane ka kwaso sauri a gaggauce don cire kudi, sai kawai a ce maka babu kudi a cikin mashin din. A wasu lokuta kuma, sai ka sanya katin ka cire kudin, sai ya makale a cikin mashin din yaki fitowa. Idan ma baka yi sa’a ba, sai ka bukaci kudin, a ce babu, kuma katin ya makale. Wannan abu da cin rai yake, musamman idan hakan ya faru da kai ne cikin dare, kuma ranar asabar ko lahadi. Sai dai kayi hakuri, don mai gadi bazai iya ciro maka katinka daga cikin wannan na’ura ba. Wasu bankuna kuma ko da katin su kayi amfani sai sun cire maka naira dari biyu. Idan ka je mashin din wani bankin kuma, da wannan katin, bankin zai cire naira dari, kamar yadda aka saba, bankinka kuma ya sake cire maka naira dari biyu. Har wa yau, wata matsala da ba kowa ke son ta ba ita ce matsalar rashin kimar kudin da kake bukata. Misali, idan kaje cire kudi, kana iya sanya yawan kudin da kake so (dubu daya, ko dubu biyu, ko dubu biyu da dari biyar ko makamantan hakan). Kowane banki ka’idarsa dabam ne wajen baka damar cire kudi. Wasu bankunan sai dai ka cire dubu daya ko biyu ko uku; ma’ana ba su da tsarin ‘yan dari biyar-biyar. Ba za ka iya cire naira dubu biyu da dari biyar ba; ko dai ka cire dubu uku ne, ko kuma ka hakura da dubu biyu. Matsaloli ire-iren wadannan mai ajiya na iya hakuri dasu, amma irin wadanda bayani ya gabata kansu a sama ba kowa zai iya lamunce musu ba. To meye dalilin da ke haddasa faruwar ire-iren wadancan matsaloli?

Musabbabai

Dole akwai matsala, to amma me ke haddasa matsalar? Wannan shine abin da galibin masu ajiya a bankuna ke damuwa a kai. Wannan tasa da yawa suka daina amfani da katin; wasu kuma suka ki karba ma gaba daya. Domin a cewarsu, kada su buda wa wani dan iska kafa; suna aiki shi kuma yana kwashe musu kudade a wofi! Akwai dalilai da dama da ke haddasa wannan mummunan ta’ada ta sace wa mutane kudade ta irin wannan hanya mai ban mamaki. Da farko dai, masu yin wannan aiki ‘yan dandatsa ne, watau ATM Hackers. Sunan wannan mummunar sana’a tasu kuma shine ATM Skimming, a Turance. Kamar yadda ake da ‘yan dandatsa a harkar kwamfuta, to haka ake da su a bangaren tsarin ATM. Masu wannan aiki kuma sun samo fasahar yin hakan ne ta hanyoyi biyu; ko dai ta amfani da kwarewa irin ta kwakwalwarsu kan harkar sata, ko kuma ta hanyar koyon ilimin yin hakan daga kasashen Turai inda wannan aiki yayi kaurin suna, ta hanyar Intanet. Hanyar farko da suke bi ita ce ta hanyar kera katinan ATM makamantan wadanda bankuna ke bayarwa, amma na bogi. Sai dai kuma duk dabararka ba za ka iya gane bambanckin da ke tsakaninsu ba. Daman katin holoko ne. Idan kamfanin INTERSWITCH ya aika wa bankuna, sai su kuma su kirkiri lambobi da kuma kalomomin iznin shiga (PIN Cord) na wuin gadi da suke baiwa kwastomominsu. Shi yasa idan kaje karbar katin, sai a ce ka jira (a wasu bankunan kenan). Za a je ne a darsana wa katin wasu sinadarai masu dauke da wadannan lambobi da bankin ke bayarwa, ta hanyar wata na’ura da suke amfani da ita, kamar dai yadda kamfanonin wayar salula ke darsana wa katin SIM lambobin wayar da suke sayarwa. Asalin katin ai holoko ne. Sai an darsana masa wadannan sinadarai sannan za ka iya amfani da shi.

Don haka idan suka kera wadannan katuna, abu daya kawai ya rage musu. Wannan abu kuwa shine na’urar da ake amfani da ita wajen darsana wadannan bayanai masu dauke da lambobin taskar masu ajiya. A nan ne fa gizo ke sakar. Su kadai suka san hanyoyin da suke bi wajen satar bayanan taskokin ajiyar mutane. Suna iya samun haka ta hanyar satar katin wasu, su tace bayanan da ke ciki ta hanyar kwamfuta, sannan su ci gaba da tatsar mai taskar, ko da kuwa an bashi wani katin. A wasu lokuta kuma suna amfani ne da dabarun satar bayanan sirrin mutane, ta hanyar lekenka a yayin da kake kokarin cire kudi. Suna iya tsayawa a bayanka, gab da kai, ta yadda suna iya ganin wasu kalmomi ko haruffa ka danna don cire kudinka. Idan suka san wadannan, sun gama komai. Ba sai sun saci katinka ba, a a. Suna iya amfani da wani katin holoko, don aiwatar da wannan aiki cikin sauki. A wasu lokuta kuma, suna iya samun bayanai daga jikin ‘yan rasitin da ake watsarwa a farfajiyar bankin. Da dama cikin mutane basu san tasirin barin rasitin taskarsu ba a yayin da suka cire kudi, duk da cewa sun baiwa mashin din umarni da ya ciro musu bayanai kan abinda ya rage a cikin taskarsu bayan kudin da suka cire. Har wa yau, a wasu lokuta masu wannan ta’ada na iya dasa wata ‘yar karamar na’ura mai satar bayanan sirri a daidai wurin da ake shigar da katin. Da zarar ka gama cire kudadenka, wannan na’ura za ta taskance bayanan da kayi amfani dasu. Su kuma sai su zagayo daga baya su cire, don tace bayanan da ke ciki. Sun fi yin wannan a wuraren da babu cikakkiyar tsaro.

Sabuwar hanyar da suka sake bullowa da ita kwanan nan kuma ita ce rudar mutane (musamman ‘yan Nijeriya masu akwatin wasikar sadarwa ta Imel) ta hanyar Intanet. Suna yin hakan ne ta hanyar sakonnin bogi, watau Spam Mails. Sakonnin sata da zamba cikin aminci, wadanda ake aiko wa mutane ba tare da su suka bukace su ba. Kwanakin baya akwai labarai da suke ta kai komo cikin biranen Abuja da Legas cewa wasu ‘yan Dandatsa sun afka wa kwamfutoci da kuma na’urorin kamfanin INTERSWITCH, inda suka saci bayanan sirrin mutane, suka yi ta ta’addanci wajen wawashe musu kudade. Wannan ya tilasta wa da yawa cikin bankunan da ke wadannan birane biyu sauya tsarinsu na ATM, inda suka caccanza wa dukkan masu rike da katinan ATM dinsu kalmomin iznin shigarsu (PIN Cord). Daidai lokacin da wannan abu ke faruwa naje don cire kudi na ta amfani da katin da daya cikin bankunan da nake mu’amala dasu ya bani. Nan take na kasa shiga. Aka ce mini wai kalmomin da na shigar ba daidai suke ba. Don haka sai na shiga ciki, inda na samu jami’in da ke lura da wannan fanni, shine yake min bayani makamantan rade-radin da nai ta ji a baya. To sai masu wannan ta’ada ta Intanet suka dauki wannan dalili don rudar mutane ta hanyar sace musu kalmomin iznin shiga da kuma bayanan taskarsu, cikin sauki. Yadda abin ya faru kuwa shine, na shiga akwatin wasikar hanyar sadarwata ta Imel ranar litinin, 15 ga watan Janairun 2009, sai na ga sakon Imel wai daga kamfanin INTERSWITCH zuwa gare ni. Abin ya bani mamaki. Yaushe na fara alaka da kamfanin kai tsaye, balle har ya san adireshin Imel di na? Sai dai na bude. Nan take na samu sanarwa cewa wai kamfanin na kara inganta hanyoyin mu’amalarsa da kwastomominsa ne, don haka ake sanar dani don amfanin kai na, da in yi maza-maza wajen bayar da wasu bayanai da suka shafi katin ATM dina don tsira daga ‘yan Dandatsa. A kasan bayanan naci karo da rariyar likau, wacce aka ce in bi don ta kai ni shafin da zan bayar da bayanan da ake bukatar in bayar. Ina ganin haka sai mamaki ya kama ni. Da na duba kirjin sakon (watau Header), sai na gane sakon bogi ne. Wasu ne kawai ke son satan bayanan sirri na cikin sauki, don su rika yashe min taska ta ba tare da wani gumi ba. A saman sakon babu adireshin Imel dina a matsayi na na wanda aka aiko wa sako, sannan babu adireshin kamfanin INTERSWITCH, a matsayinsu na masu aikowa. Sai dai na bi rariyar, inda ta kai ni shafi mai dauke da wuraren shigar da bayanai: suna na, da lambobin iznin shiga na, da adireshin Imel dina, da lambar tarho dina, da kuma lambar da ke dauke a jikin kati na. Ina shiga wannan shafi, sai manhajar da ke lura da kwayoyin cutar kwamfuta da ke kwamfutata ta sanar dani nan take, cewa ta cafke wani kwayan cutar kwamfuta (watau Computer Virus) guda daya, ta kone shi har lahira. Nan dai na tabbatar da cewa sakon bogi ne, kuma barayin Intanet ne ‘yan Nijeriya ke amfani dashi wajen yaudarar mutane don sace musu kudade cikin sauki. Sai na zarce zuwa gidan yanar sadarwar kamfanin INTERSWITCH don tabbatar da gaskiyar wannan sako ko rashinsa. Ina zuwa zauren gidan, sai aka min barka da shigowa da wata sanarwa ta gargadi kan barayin Intanet masu yaudarar mutane, da kuma cewa idan na sake na basu bayanan kati na, to ni na sano. Daga nan na ci gaba da samun ire-iren wadannan sakonni a sigogi dabam-daban. Sai na samu natsuwa kan hukuncin da na yanke.

Me Ya Kamata Mu Yi?

To me ya kamata mai ajiya a banki, mai kuma amfani da katin ATM ya kamata yayi a irin wannan yanayi da lokaci mai cike da rudani makamancin wanda muka karanta a baya? Akwai abin yi da dama; daga wanda zaka iya yi a matsayinka na mai amfani da katin, zuwa matsayin da bankuna zasu dauka, tare da na Hukumomin Gwamnatin Tarayya masu lura da wadannan bankuna. Da farko dai idan kana rike da wannan kati kuma kana son ci gaba da amfani dashi, to dole ne ka rika adana shi sosai. Kada ka bari wani ya san kalmomin iznin shiganka sai wanda ka amince masa. Sannan idan kazo zaban kalmomin iznin shiga da zaka rika amfani dasu wajen aiwatar da cire kudade ko wani abu dabam, to ka guji yin amfani da lambobin ranar haihuwarka. Da dama cikin mutane kan yi amfani ne da kwanar watan ranar haihuwarsu (date of birth), wanda kuma hakan shi yafi saukin ganewa wajen wadannan ‘yan ta’adda. Bayan haka, idan kana da katin sai ya bace, to maza ka garzaya zuwa ofishin ‘yan sanda ka sanar, don a baka takardar sheda kan haka, sannan kaje kotu da kuma bankin da kake ajiya dasu, don sanar dasu halin da katin ya shiga. Idan ka bata lokaci, duk wanda ya sace katin ko ya tsinta, akwai yiwuwan iya amfani dashi dari-bisa-dari. Amma idan ka kai kara nan take, za a canza maka wani, a kuma bata dukkan bayanan da ke wancan dayan don ya zama kai kadai kawai ke da damar shiga taskar. Idan ka zo cire kudi, ka rika lura da yanayin mutane. Idan ka ga mutum ya like maka a layi wajen cire kudi, to dole ne ka canza wuri, ko kuma a kalla ka bashi damar ya yi abinda ya zo yi, in ya gama, sai ka cire kudinka. A kul ka amince wani na like da kai a kafadarka, lokacin da kake danne-dannen cire kudi. Sai ya sha ka musilla baka sani ba. Haka kuma, ka lakanci siffar mashin din da kake cire kudi daga gareta, idan wuri daya kake zuwa a kullum. Duk ranar da ka ga yanayin ta ya canza musamman wajen sanya katin nan, to kayi hattara. Bayan haka, idan ka san baka bukatar rasiti, to kada ka umarci mashin din da ya fitar maka. A karshe idan ka daina amfani da katin, to ko dai ba mayar da shi ne zuwa ga bankin da ya baka, ko kuma ka kona ko binne shi gaba daya. A daya bangaren kuma, idan hankalinka bai kwanta ba, to kada ka karbi katin. Ka hakura da zuwa bankin don cire kudinka kawai. Idan kuma kana da taskokin ajiya guda biyu a banki daya, to a kul ka kuskura ka hada su cikin kati guda. Ka bar daya mai kati, dayan kuma haka kawai. Wannan zai sa duk lokacin da kaji al’amura sun rikice na sace-sace, sai kawai ka kwashe kudadenka daga taskar da ke da kati zuwa wacce bata da shi. Ka kuma tsare katinka sosai, idan kana da yawan mantuwa ka samu wani wuri na musamman don boye shi, kada ka yar dashi a halin kai-komonka. Idan kana mu’amala da fasahar Intanet, duk wanda ya aiko maka da sakon Imel cewa ana son ka bayar da bayanai kan katinka, to dole ka yi hattara da ire-iren wadannan sakonni. Idan a kwamfutarka kake karanta sakon, kada ma ka bude. In kuwa ba haka ba, to akwai yiwuwar kwamfutar za ta kamu da kwayoyin cutar kwamfuta masu hallaka ruhin ko haukatar da ita. Don haka a yi hattara ta kowane fanni.

A bangaren bankuna kuma, tabbas an san ba lallai bane su dauki dawainiyar hasarar da mutane suka yi musamman wanda ya shafi sakaci wajen adana kati da bayanan da suka shafi hakan, wanda kuma hakan ke haddasa irin wannan ta’ada mummuna, amma kuma dole ne su dauki dawainiyar ilimantar da kwastomominsu kan muhimmancin tsaro. Duk sanda suka samu labara kan wata badakala da wasu ke yi wajen sace-sace a wannan tsari, dole su sanar dasu. Domin a yanzu dai kam babu wannan hanya ta ilmantarwa ko kadan. Wannan bai kamata ba. Sannan dole ne su sanya tsaro sosai wajen wadannan mashina na ATM, su rika lura da wadanda ke lazimtar wajen a kullum ba don zuwa cire kudi ba, sai dai kawai su zauna a gefe suna lura da jujjuyawar mutane. Wannan bai kamata ba ko kadan. Hukumar babban bankin Nijeriya ma tana da nata hakkin da ya kamata ta rika lura dashi. Shine ta tilasta wa wadannan bankuna, tare da kamfanin INTERSWITCH ganin suna amfani da hanya mafi inganci wajen tsare dukiya da bayanan mutane a dukkan na’urorinsu. Hukumar EFCC ma tana da nata hakkin, wajen ganin ta samo hanyar cafke masu rudar mutane ta hanyar Intanet. Da wannan, sai kayi amfani da katin ATM dinka lafiya. Amma idan ba haka ba, to da sauran rina a kaba! Allah Ya tsare mu, amin.

Matashiya Kan Mu’amala da Fasahar Intanet a Wayar Salula

Idan masu karatu basu mance ba, mun yi ta gabatar da bayanai da kasidu kan abin da ya shafi mu’amala da fasahar Intanet a wayar salula a lokuta dabam-daban. To amma har yanzu akwai sauran rina a kaba. Domin kusan a duk mako sai na samu sakon text ko wani ya bugo waya ta neman karin bayani kan yadda wannan tsari yake. Wannan yasa na sake neman lokaci don takaita bayanai masu gamsarwa a karo na karshe in Allah Ya yarda. Dangane da samun damar mu’amala da fasahar Intanet a wayar salula, akwai matakai ko ka’idoji kamar haka:

Abu na farko shine ka tabbata wayar salularka tana dauke da fasahar da ke sawwake samuwar Intanet a wayar, watau Wireless Application Protocol ko WAP a takaice. Wannan ita ce ginanniyar ka’idar da kowace waya mai iya wannan aiki ke dauke da ita. Za ka iya gane hakan ne kuwa ta hanyar kundin bayanan da wayar ta zo dashi, watau Phone Manual. Har wa yau, idan ka shiga cikin Menu, zaka iya gane hakan, ta hanyar samuwar mashigar “Web”, watau inda za ka shiga don samun damar mu’amala da shafukan Intanet. Idan ka tabbatar da hakan, wannan ke sanar da kai cewa wayar tana dauke da WAP, kuma za ta iya dauka tare da nuna shafuka masu dauke da bayanan da ke wasu kwamfutoci a ko ina suke a duniya. Har wa yau, akwai wasu wayoyin salula na musamman da ake sayar dasu a yanzu, wadanda ke zuwa da dukkan abinda kake bukata wajen mu’amala da fasahar Intanet da sakonnin Imel. Wadannan kuwa su ne wayoyin salula nau’ukan Black-berry, masu dauke da dukkan wata hanya ta sadarwa; daga masarrafan kwamfuta na rubutu da karatu da lissafi da adana bayanai, zuwa rariyar lilo da tsallake-tsallake (Web Browser), da manhajar Imel na musamman, da manhajar aikawa da gajeren sakonni ta hanyar Intanet, watau GPRS, sai kuma fasahar nuna jihohi da bigiren da mai mu’amala da ita yake, watau Global Positioning System (GPS). Ba a samun ire-iren wadannan nau’ukan wayoyin salula a kasuwa kamar sauran wayoyi, sai dai kaje wajen kamfanonin sadarwar wayar salula irin su MTN ko GLO ko kuma Etisalat, sannan za ka same su. Suna da tsada matuka. Bayan haka, sai abu na gaba.

Ya zama kamfananin da kake amfani da katinsu na sadarwa suna da tsarin sadarwa ta GPRS ko WAP. Abinda wannan ke nufi shine, ya zama suna da tsarin sadarwa ta Intanet a dukkan layukan da suke bai wa mutane. Wannan zai sa ka iya mu’amala da fasahar daga wayar salularka, domin ta can wayar za ta rika samun hanyar sadarwa da gidan yanar sadarwar da ka bukata. Misali, idan ka shigar da adireshin gidan yanar sadarwar Google cikin wayarka don binciken wasu kalmomi ko fannin ilimin, wayarka za ta mika wannan bukata taka ne zuwa uwar garken (Server) kamfanin wayar sadarwarka, ita kuma uwar garken ta jona alaka da kwamfutar da ke dauke da wannan shafi na Google da ke can Amurka, don dauko maka shafukan da kake bukata, kai tsaye. A nan Nijejriya, kamfanonin sadarwar wayar salula irin su MTN, GLO, Etisalat, Zain duk suna da wannan tsari. Don haka idan ka sayi katin, ko wayar da ke dauke da WAP kana bukatar kaje ofishinsu su saita maka wayar, don ka samu damar iya mu’amala da fasahar Intanet. Misali, na san kamfanin sadarwa ta GLO na yin haka ta hanyoyi biyu ne; ko dai ka kira cibiyarsu ta mu’amala da masu hulda dasu, watau Customer Center, ka gaya musu irin nau’in wayar da kake amfani da ita, da sunanka, da kuma inda kake da zama, sai su gaya maka cewa nan da awanni kaza, za a aiko maka da sakonnin text wadanda za ka taskance (ko adana) a cikin wayarka. Kasancewar wadannan sakonnin cikin wayarka ne zai sa ka samu damar sadarwa da na’urorin kamfanin don yin mu’amala da Intanet din. Duk sanda suka share ko ka mance ka share su, to nan take za ka rasa tsarin mu’amala da fasahar Intanet a wayarka. Ko kuma kawai kaje ofishinsu, don gabatar da dukkan abinda aka zayyana a sama. Sai kamfanin MTN, wadanda su ma zasu aiko maka da sakonnin text ne guda biyu, daya na bin daya, idan ka adana su cikin wayarka, nan take za ka fara shiga shafukan Intanet a wayarka. Sai abu na karshe.

Shine, mai karatu ya san cewa, ko da wayar salularsa na dauke da tsarin WAP, kuma kamfanin sadarwarsa ya hada shi da wannan tsari ta hanyar da bayanai suka gabata kansa, dole ne ya zama akwai tsarin sadarwar kamfanin a inda kake son yin mu’amala da wannan fasaha. Ma’ana, mu kaddara kamfanin MTN bai da tsarin sadarwa (watau Network Service) a birnin Katsina. Kai kuma ka saba da mu’amala da wannan fasaha ta hanyar wayar salularka a Kaduna, inda kake da cikakken tsarin sadarwar kamfanin MTN, idan kaje birnin Katsina, yadda ka rasa samun tsarin sadarwar buga waya da karba, haka za ka rasa tsarin mu’amala da fasahar Intanet a wannan bigire. Har wa yau, hatta a bigiren da ake da tsarin sadarwa, idan akwai matsalar sadarwa watau Network Fluctuation, baza ka iya samun sadarwa mai inganci ba. Sai a lura.

Sai wata tambaya kuma mai nasaba da wannan, watau yadda ake bude wasikar sadarwa ta Imel daga wayar salula. Da dama an yi ta rubutowa ko bugo waya don neman karin bayani. Don haka shi ma zan sanar da matakan da kuma hanyar da a tunani na tafi dacewa, don tsuke bakin aljihu. Don haka ga duk mai son ya bude akwatin wasikar hanyar sadarwa ta Intanet watau Imel (e-mail) ta hanyar wayar salularsa, bayan tabbatar da cewa wayar tana dauke da dukkan abinda zai sa a iya mu’amala da fasahar Intanet din, sai ya je inda ya saba shigar da adireshin gidan yanar sadarwar da yake son ziyarta (a wayar Nokia sai kaje sashen Go to Address, ka matsa, za ka ga inda aka rubuta “Enter Web Address”), ka shigar da adireshin gidan yanar da kake son bude Imel din da manhajarsu, misali: http://mail.yahoo.com (in na Yahoo! kake so), ko http://mail.google.com (idan na Google kake so), ko kuma http://www.hotmail.com (idan na Hotmail kake so) don samun shafin da ke dauke da fom din za ka cike. Wajen cike fom din ne zaka zabi suna (Username) da kuma kalmomin iznin shiga (Password) da sauran bayanan da ake bukata, don budewa. Da zarar ka aika da bayanan da ka cike, ka matsa alamar “send” da ke can karshen shafin fom din, za a zarce da kai ne zuwa akwatin wasikar hanyar sadarwar da ka bude, watau Inbox. Haka idan kana son aikawa da sakon Imel, sai ka nemi alamar “compose” ko “compose mail” don samun shafin da zaka rubuta sakonka.

Sai dai kuma, saboda tsawon lokacin da wadannan aiyuka zasu dauke ka a kan layi, kuma da ganin cewa duk mintuna ko awannin da ka kashe na damfare ne da kididdigar kudi da zaka biya, (kamar dai yadda kake biya idan ka buga waya) yasa bin wannan hanya wajen yin rajistar Imel ta wayar salula tsada matuka. Don haka shawarar da nake baiwa galibin masu rubutowa ko bugo waya kan wannan tsari ne, zuwa mashakatar lilo da tsallake-tsallake (watau Cyber Cafe) don yin rajista shi yafi sauki nesa ba kusa ba. Domin duk dadewarka baza ka yi awa guda kan aikin ba, kuma kana iya samun awa guda kan kudin da bai wuce naira dari da hamsin ba. Amma idan a wayar salula zaka yi, mu kaddara ka dauki tsawon mintuna goma sha biyar kafin ka gama, kafin ka farga an caje ka sama da naira dari hudu ko uku da hamsin, musamman idan kamfanin Glo ne ko na MTN. Don haka ni a shawarata zuwa Mashakatar lilo da tsallake-tsallake shi yafi sauki. Amma idan kuma babu wata mashaka mafi kusanci da inda kake, sai kayi lodi, sannan ka haye kan giza-gizan sadarwa don yin rajista.

Rage Dumamar Yanayi ta Hanyar Attakar Rana

Kwanakin baya muna tattaunawa tare da wani aboki na a ofis, yana ta fama da wayar salularsa, wacce babu caji ko na aranyo, ya kuma nemi na’urar caji (watau Charger) wacce ta dace da wayar salularsa (‘Yar Kasar Sin ce), amma ya rasa. Sai kawai yayi tsuki, yace: “wai don Allah me zai hana a fara kera wayoyin salula masu amfani da makamashin hasken rana ne?” Sai kawai na fashe da dariya, nace masa: “me kake ci na baka na zuba? Ka tuna fa, rashin samuwan hakan a yanzu ba kasawa bane, lokaci ne kawai bai yi ba.” Na kara jawo hankalinsa da cewa, shekaru ashirin da suka gabata zai yi wahala ka samu agogon hannu mai amfani da hasken rana (Solar Clock), ko kuma na’urar lissafi (Solar Calculator). Amma yanzu fa? Ga su nan birjik, sai ka zabi wanda kake so. Don haka ba abin mamaki bane idan nace a halin yanzu ma akwai kokari makamancin hakan, kan abinda ya shafi wayar salula. Komai a hankali a ke yin sa. Bayan haka kuma, idan aka kera ba nan take za a fara sayarwa ba, sai an dauki shekara ko wasu shekaru ana gwaji, kafin masu saye da sayarwa su samu a kasuwa.

Kasa da mako guda da yin wannan hira tamu, sai ga rahonni da ke nuna samuwar kwamfuta da kuma mota masu aiki da attaka ko makamashin hasken rana. Wadanan su ne ci gaba da ake ci gaba da samu a kokarin da ake yi na ganin an rage dumamar yanayi a duniya, ta hanyar sauya hanyoyin amfani da makamashi. Kamfanin LG da ke kasar Koriya ta Kudu ne ya kirkiri wannan kwamfuta mai amfani da hasken rana a yayin da kake amfani da kwamfutar a waje. Kamfanin yace yayi wannan hobbasa ne saboda yawan korafi da yake samu daga kwastomominsa, kan cewa kwamfutocin da yake kerawa na cinye musu makamashin batirinsu, nesa ba kusa ba. Kai ba kwamfutoci kadai ba, hatta na’urar sanyaya ruwa (watau firji) da talabijin da kamfanin ke kerawa, duk da ingancinsu, basu wasa wajen aiki da makamashi fiye da kima. Wannan tasa kamfanin ya sake lale, wajen bullo da kwamfutar hannu da ta kan tebur mai amfani da hasken rana idan kana waje. A yayin da kake gida kuma sai ka sauya tsari wajen amfani da wutar lantarki. Kamfanin ya kuma tabbatar da cewa zai fitar da wannan kwamfuta ne cikin wannan sabuwar shekara da muka shiga, don fara sayarwa. A yayin da ka fito cikin haske ka kunna wannan kwamfuta na kamfanin LG, zai rika taskance kashi saba’in da biyar na makamashin da yake tafiyar da kansa ne daga hasken da ke muhallin da kake. Kashi ashirin da biyar kuma daga batir. Don haka masu amfani da shi sun samu saukin matsalar makamashi.

A daya bangaren kuma, cikin watan Disambar shekarar da ta gabata ne wani bawan Allah dan kasar Suwizaland ya tike tafiyarsa da ya faro watanni shida da suka wuce a kan motar da aka kera mai amfani da makamashin hasken rana zalla. Cikin watan Yunin 2008 ne Injiniya Louis Palmer, dan shekara 36, ya fara shawagi a wannan mota daga kasarsa, zuwa kasashen Turai da Gabas ta Tsakiya, da Asiya da Austiraliya da New Ziland, da America, inda a karshe, ranar 17 ga watan Disamba ya tike wannan shawagi a kasar Poland, daidai lokacin da ake fara taron yunkurin da kasashen duniya ke yi na ganin an rage dumamar yanayi a duniya. Wannan mota, wacce ‘yar karama ce mai wurin zaman mutum biyu kadai, na dauke ne da wani tafkeken farantin taskance hasken rana, don kara wa motar kuzari. Injiniya Palmer dai yace tun da ya faro wannan shawagi tasa ta kewaya duniya a wannan mota, bai yi mu’amala da man fetur ba.

Injiniya Palmer dai ya kewaya kasashe arba’in ne, wadanda suka tattaro dukkan nahiyoyin duniya gaba daya. Manufar kera wannan mota kuma shine yin gwaji don ganin yiwuwar rage dumamar yanayin duniya da ake ta samu sanadiyyar amfani da makamashin man fetur ko gaz ko dizil masu haddasa hayaki. A cewar kwararru, wannan ke nuna cewa nan da wasu shekaru masu zuwa jama’a za su fara hawa mota ko Babura masu amfani da hasken rana zalla, wadanda basu bukatar man fetur ko wani nau’in makamashi mai haddasa hayaki. Wadannan abubuwa guda biyu kuwa, a cewar masu lura da ci gaban duniya, na cikin sabbin sauyin da duniya zai samu a shekarar 2009.